Bir neçə il əvvəl Almaniyada Düsseldorf-da 2 ildən bir düzənlənən Euroshop sərgisindən qayıtdığım zaman Almaniyanın kiçik, orta və böyük pərakəndəcilərinin yanaşma tərzlərindən və gələcəkdə pərakəndə sektorunda gözlənən yeniliklərdən yazmışdım. İki il sonra Almaniyaya təkrar gedişdə qeyd etdiyim yeniliklərin artıq tədbiq edildiyinin şahidi olmuşdum belə… Marketinq forumlarının birində pərakəndə paneli spikerlərinə pərakəndədə hansı yenilikləri edəcəksiniz? Texnolojik yeniliklərdən nələr gözlənir? deyə sual ünvanlayıb pərakəndədə sürət və nəzarətin gücünü hansı real texnolojik tədbiqlərlə həyata keçirə biləcəklərinə misallar gətirmişdim… Ancaq cavabardan aydın oldu ki ya xəbərdar deyillər, ya da işlərinə gəlmir tədbiq etmək… 🙂 Ümumiyyətlə pərakəndə sektorunda vaxtaşırı baş verən və gözlənən yeniliklərlə maraqlandığım üçün bu yazıda oxuduğum maraqlı bir neçə araşdırmanın irəli sürdüyü bəzi yeniliklərə qısaca toxunmaq istədim…Davamını oxu »
Kateqoriya: İnnovasiya
Dəyişimin dörd otağı modeli ilə mövcud vəziyyətimiz…
Balaca bir mövcud vəziyyət analizi eləmək istədim… Amma model olaraq bilinən mövcud vəziyyət analizi modellərindən birini yox, çox da səs salmayan amma fikrimcə faydalı olan bir modeli istifadə edərək əslində bilinən bir vəziyyəti göstərmək istəyirəm. Bu modeli cəmiyyətin bütün vahidlərində, dövlət, ekonomi idarəetməsində, biznes sahəsində, şirkət idarə etməsində və şəxsi inkişafda dərs kimi götürmək olar…
Deməli belə, gəlin əvvəlcə niyə “dəyişim” kəliməsini istifadə etdiyimi açıqlayım… doğrusu, nədənsə dilimizdəki “dəyişiklik” sözünü uyğun görmürəm, səbəbi “dəyişiklik”-in daha çox xarici (external) faktorlara aid olduğunu, “dəyişimin” isə bu xarici faktorların təsiri ilə başlasada özündə baş verən iç yeniləməni ifadə etdiyidir… Nə isə məncə bu o qədər də önəmli deyil… 🙂
Gələk əsas məsələyə “Dəyişimin dörd otağı” modelinə görə baş verən dəyişim prosesi dörd mərhələdən ibarətdir…
1-ci otağımız halımızdan məmnuniyyət otağıdır… Bəli, bəli düz tapdınız “AZTV” otağımız… Hər şey gözəl, bizdən xoşbəxti yoxdur… Qazandığımız pulun 4-5 qatını kredit almaqla xərcləyirik, qara qızılımız zağ olsun… “bəy yeyər, qırağından nökərə də düşər” misali hamı kefdədir… sürətlə inkişaf edirdik… (Razı deyilsiniz? – görüntü eləydi…)
Bir də gördük ki, kontrol edə bilmədiyimiz, kontrol etmək üçün gücümüz çatmadığı xarici mühitdə dəyişiklikər baş verməyə başladı… Bizi də qıdıqlamağa başlayır… amma biz sanki qəflət yuxusundayıq ya da heç vecimizə də deyil… biz varlı ölkəyik… fomdumuz var… hə keçmişik 2-ci otağımıza… Baş verən dəyişiklikləri inkar etməyə çalışırıq, onda bunda olan xarab yerləri görsədirik özümüzün isə “uğurlarımızı”… Özünüsansür başlayr… və s…
Amma dedim axı baş verən dəyişikliklər özümüzün kontrol edə bilmədiyimiz mühit faktorları olduğu üçün dəyişim sürətləndikçə və artdıqca qınımıza, 3-cü otağımıza çəkilirik… Şaşqın şaşqın baxırıq bir-birimizə… “nələr oluyor böylə… bizə nələr oluyooo” deyirmişcəsinə özümüzdə fikir ayrılıqları yaranır… Bəs belə etsəydik belə olardı, ay bunu niyə belə etmədik, ay vaxtında tədbir zad… Keçmişlə oynamağa, keçmişə fokuslanmağa başlayırıq… Halbuki day keçib eeey onu da dəyişdirəmmərik… Və beləcə güvənsizlik, etibarsızlıq, inamsızlıq, hər tərəfdə hal-i pərişanlarımız… Amma belə nə vaxtacan?
Qaldı 4-cü otağmız buna da ad verək “bəy hamamımız”… İndi bu bəy hamamına girməyə də cəsarət lazım… Girsək yenilənib, təmizlənib, yeni nəfəslə çıxacağıq… amma girəndə bəy hamamına toplu girmək lazım…yoxsa xeyri olmaz… Beləcə yeni işıqlar, yeni sıçrayışlar, yeni ümidlər doğar… Yeni imkanlar yaradıb, yeni qaynaqlar aşikar edib, yeni yollarla pərçimli halda getməliyik… Və bu bir müddət sonra birinci otağa keçməmiz üçün fürsətdir… Amma buna “tavada biş, ağzıma düş” deməklə nail ola bilmərik, “səndən hərəkət, məndən bərəkətlə” nail olarıq…
Yenilənmə diləyi ilə…
Dəyişim üçün beyinlərdə dəyişim vacib… və ya bir zavodun açılmama səbəbi…
Yeni ildir doğrudur, mən də keçmişə çox qayıtmağı istəməsəm də, yeni ilin ilk yazısını müsbət əhval ruhiyyədə başlatmaq istəyində olsam da… bugünümüzün səbəblərindən biri haqqında yadıma düşmüşkən yazmaq istədim… Amma düşünürəm elə gələcəyimiz üçün də keçmişdən dərs almağın vacib olduğunu nəzərə alsaq yerində yazıdır…
İl 1998… Türkiyədə, İstanbulda MBA oxuduğum vaxtlar pazarlama hocamın dəstəyi ilə özünün də consultant olduğu bir şirkətdə part-time işləyirdim. Şirkət qaynaq elektrodları istehsal edən və öz məhsullarını əsasən eksport edən şirkətdir. Şirkət o zamankı neft kəmərlərinin çəkiləcəyini də nəzərə alaraq Azərbaycanda qaynaq elektrodları və telləri istehsal etmək niyyətində idi… və bunun üçün real finans və müstakbel ortaqlar axtarışı və seçimi mərhələsini də keçməkdə idi… Bəhs etdiyim şirkət, Türk Eximbank və EBRD-nin də bu investisiyada bu vəya digər şəkildə iştirakı razılığını əldə etmişdi…
Bu məqsədlə o vaxt şirkət rəhbərliyi və sayın hocamla birlikdə Bakıya səfər etdik. O zaman üzdə olan bir neçə yerli şirkətlə də görüşlər keçirdikdən sonra istehsal yeri olaraq B.Sərdarov adına maşınqayırma zavodunda olduq və bu investisya üçün yararlı olduğu qənaətinə varıldı. Sonrakı mərhələ layihəyə dəstək verən finans qurumların bu investisiya üçün politik risk olaraq dövlət zəmanəti və dəstəyinin vacibliyinin şərt olduğunu istəmişdilər… Bu istiqamətdə də görüşlər keçirildi ancaq görüşlərdən sonra heç də az olmayan müəyyən məbləğ tələb olundu!!! bu zəmanət üçün… Bax beləcə ölkədə bir istehsal sahəsi, 250-300 nəfər işlədəcək bir zavodun açılması gerçəkləşmədi… Həmin zavodda istehsal olunacaq məhsullar illərlə idxal olundu və olunur… Zavod olsaydı bu idxal əvəz olunardı və hətta ixracı da olardı… O dövrdən vəzifədə olanlar indi də vəzifədədirlər çoxları…
Yəni dəyişim üçün ilköncə insanların və beyinlərin, məqsədlərin dəyişməsi lazım…
“Startup”lar və Çıxış nöqtəsi : Texnologiya yoxsa problem?
Əvvəlcə ondan başlayım ki, hər cür faydalı yenilikləri alqışlayır, kəmiyyət və keyfiyyətcə artmasının tərəfdarıyam. O cümlədən də “startup” sahəsində atılan hər addımı dəstəkləyirəm. Sadəcə günümüzün və gələcəyimizin qeyri-müəyyənlik və iqtisadi çətinlik içində daha çox cərəyan etməsini nəzərə alaraq bütün sahələrdə görülən və görüləcək fəaliyyətlərin bu qeyri-müəyyənlik burulğanından sıyrılmalarını və iqtisadi çətinlikdə real nəticələrlə çəkiclərini vurmalarının daha doğru olacağını düşünürəm. Bu sahədə indi və gələcəkdə günişığına çıxacaq hər bir işi və sahibini alqışlayır və uğurlar diləyirəm.
Bu sahə ilə əlaqədar faydalı olacağı ümidiylə bəzi fikirlərimi qısaca bölüşmək istəyirəm. Belə ki Satartup-ların yaradılmasına iki yanaşma ilə baxmaq olar: Birinci yanaşma Texnologiyadan problemə, ikinci yanaşma isə Problemdən texnologiyaya… Startup-ların yaranmasında yeni texnologiyaların istifadəsi ilə mövcud və ya gözlənilən problemlərin həll edilməsi məsələsi əsas prioritetlərdən biridir. Məhz bu səbəbdən bu iki yanaşmanın hər ikisi tərcih edilə bilər. Bizdə daha çox birinci yanaşmanın (nə qədər səmərəli və faydalı olması başqa) ağırlığının olduğunu görürəm. Ancaq yuxarıda da qeyd etdiyim kimi günümüz şərtləri qeyri-müəyyənlik burulğanı və iqtisadi çətinliklər içində cərəyan edir və bu şərtlərdə ünvanı hara olur olsun real nəticəyönümlü çözümlərlə çıxış etmək vacibdir… Yuxarıda qeyd etdiyim yanaşmalardan birincisi öncə hər hansı bir texnolojik yenilik, məhsulun ortaya çıxışını və daha sonra tədbiq sahəsinin arayışını əhatə edir. İkincisi isə öncə hər hansı sahədə nə kimi cari və gələcək problemlərin olduğunu araşdırıb öyrənərək bu istiqamətdə çözüm təklifləriylə çıxış etməyi, problemlərin həllinə yardımcı ola biləcək “texnologiya”ların, məhsulların, proses və proektlərin arayışı və ortaya çıxarılmasını əhatə edir.
Fikrimcə ikinci yanaşma daha real nəticəyönümlü olmasıyla birlikdə daha asan stimullaşdırıcı maliyyə resursu da cəlb edə bilər. Ən əhəmiyyətlisi isə qurulan startuplar yerli biznesin mövcud və gələcəkyönlü problemlərinin həlli istiqamətində həcmindən asılı olmayaraq real dəyişimlər keçirməsində bir paya sahib olarlar. Bu yanaşmada Problemlərin hansı faktorlarla ələ alınıb necə incələnəcəyi də əsas məsələlərdən biridir. Eyni zamanda biznes dünyası ilə startup ideya müəlliflərinin bu istiqamətdə əməkdaşlıq fürsətlərinin necə təşkil olunması və hansı proseslərdən keçməsi də bir digər vacib məsələdən biridir. Bu istiqamətdə yaradılan müxtəlif texnoparkların işi təqdirəlayiq olsa da daha da aktivləşməsinə və məqsədli fəaliyyətlərinə ehtiyac görürəm. Ümumiyyətlə bu mövzuda iş dünyası və yenilikçilərin bir arada olduğu kiçik bir seminar keçirmək məqsədimi də bildirmək istəyirəm… Nə deyirsiniz? Ehtiyac varmı?
Uğurlar diləyi ilə…
Qlobal İnnovasiya İndeksi (2014) və ölkəmiz…
Hər hansı bir sahədə inkişaf və uğurun göstəriciləri həmin sahə ilə əlaqədar fərdi və/ və ya qurumsal ekspert rəy və hesabatlarında öz təsdiqini tapmaqdadır. Bu yazıda günümüzün ən önəmli mövzularından biri olan İNNOVASİYA haqqında ən mötəbər hesabatlardan biri olan Global Innovation İndex son hesabatı ilə əlaqədar informasiya və fikir paylaşımı etmək istəyirəm. Əsas məqsəd bu sahədə öz ölkəmizin göstəricisini müqayisəli surətdə təhlil etməklə və informasiya paylaşımıdır.Davamını oxu »
Yenə iş dünyası-akademik dünya əməkdaşlığı haqqında…
Bu gün Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Marketinq Kafedrasının və Marketing klibunun dəvəti ilə “Araşdırma və Analiz mövzusunda” seminarımız oldu… Əvvəlcə buradan seminara dəvət edən və seminarın təşkilində əməyi keçən hörmətli müəllim və gələcəyin marketoloqları olan gənclərə öz təşəkkürümü bildirirəm.
Həm seminara qatılım, maraq, həm də seminar sonrası hörmətli kafedra müdiri Telman müəllim və digər müəllimlə görüş və söhbətimizdən həqiqi mənada həzz aldım! Sevinirəm ki ən köklü akademik ocaqlarımızın birində mütərəqqi düşüncəli və gənclər üçün faydalı işlər görən müəllim-insanlarımız var!
Hər birinə işlərində və təhsillərində uğurlar…!!! Seminar gedişatında və sonrasında çox aydın şəkildə görünürdü ki, akademik həyatla-iş həyatı arasında bizdə uçurumlar var! Marketinq diliylə desək hər iki sahə bu “GAP”-larını artıq görməli və aradan qaldırmağa çalışmalıdırlar. Bu istiqamətdə ASEU Marketinq kafedrasının gələcəkyönlü fikirlərini və fəaliyyətlərini alqışlayıram.
Şirkətlər akademik çevrəyə, akademik çevrə də iş həyatına öz qapıların açıb birgə tədbirlər həyata keçirməlidirlər… Buna görə 2012 fevral ayında bloqda yazdığım bu məqaləni təkrar yayınlamaqda gərək duyuram… İnşallah səsimizin eşidilməsi və faydalı olması diləyi ilə…
Bundan əvvəlki iş dünyasında professionallıqla əlaqədar yazımda idarəetmə mədəniyyətinin formalaşması üçün idarəetmə məktəbinin olması bunun üçün isə iş dünyası(sənaye) universitet əməkdaşlığının yaradılması və gücləndirilməsinin vacib olduğu haqqında yazmışdım.
İş dünyası və akademi dünyası (universitetlər) arasında əməkdaşlıq nə üçün lazımdır və bu istiqamətdə nələr etməliyik? Hər iki sahənin inkişafı iş dünyasının elmi və akademi dünyasının isə praktiki imkanları necə istifadə etdiyindən, necə dəyərləndirdiyindən birbaşa asılıdır. Akademik bilgiləri istehsal edilə biləcək mal və xidmətə çevirmək, praktik təcrübələrin isə yeni elmi yeniliklər üçün istifadə etmək iş dünyası-akademik dünyası əməkdaşlığının ən əsas vəzifəsi olmalıdır.
Təəssüf ki başqa ölkələrdə bu ən önəmli və daim təkmilləşdirilən sahə olmasına baxmayaraq bizdə bu əməkdaşlıq demək olar ki heç qurulmayıb və ya ümumiyyətlə hər iki düşərgənin bundan ya xəbərsiz olduğu ya da xəbəri varsa da bu işə yanaşmadığını görmək mümkündür. Burada son illərdə Qafqaz universiteti ilə şirkətlər arasındakı müxtəlif əməkdaşlıq proektlərini qeyd etmək istərdim və bu ümidvericidir. Bu əməkdaşlığı digər şirkət və universitetlər nümunə alaraq gələcəkdə bu istiqamətdə ciddi addımlar atmalıdırlar.
Dünyada inkişaf göstərgələri arasında artıq makroekonomik rəqəmlərlə yanaşı ölkələrin(ölkə vətəndaşlarının, universitet və şirkətlərin) almış olduqları patent sayı, ildən ilə bunun artış və ya azalma göstərməsi, alınmış patentlərin istehsalda istifadə dərəcəsi, akademik sahədə isə beynəlxalq yayınlarda yayınlanmış elmi məqalə sayı və s. nəzərə alınmaqdadır.
Bu istiqamətdə irəliləmək üçün iş dünyası-universitet əməkdaşlığını inkişaf etdirmək vacibdir. Bu göstərgələrin yüksək olduğu və ümumiyyətlə belə əməkdaşlığın olduğu ölkələrdə universitetlər iş dünyasının həm kadr ehtiyacını, həm də istehsal proseslərində yeniliklər ehtiyacını qarşılamaqdadır. İş dünyası isə universitetlərin praktika (idarəetmə və istehsal təcrübəsi) ehtiyacını qarşılamaqdadır. Hər iki sahənin ehtiyac və istəkləri üst-üstə gəldiyi vaxt bu iş çox asanlıqla və məhsuldar olaraq həyata keçirilə bilər.
Bu istiqamətdə görüləcək işlər akademik heyətə nə verəcəkdir?
– Universitet akademik heyəti daha çox praktik təcrübə qazanaraq teorik bilgilərini praktik nümunələrlə gücləndirəcəklər. Bundan da təbii ki tələbələr faydalanacaqlar.
– Universitet müəllimləri öz sahələrində daha çox aktivləşib yuxarıda bəhs elədiyim istiqamətdə elmi məqalələrinin sayını artıracaqlar bu onlar üçün bir növ stimul olacaqdır.
– Universitet müəllimləri iş dünyasındakı yenilikləri öz dərs vəsaitlərində istifadə edərək köhnəlmiş materialları yeniləyəcəklər.
– Universitet akademik heyəti ən önəmlisi özlərini tanıdacaq, öz üzərlərində daha çox işləyəcək, daim təkmilləşmə istiqamətində olacaqlar və bu da hal hazırda itirilmiş etibarlarını yenidən qazanmalarına kömək göstərəcəkdir.
– Universitet müəllimləri şirkətlərdə məsləhətçi işi əldə edərək təhsillə bərabər bu işi də apara iləcəklər. Bu Türkiyədə çox aktualdır və istər tanıdığım müəllimlər olsun, istərsə də şirkətlər nəzdində bunun şahidi olmuşam. Və əlbəttə bu hər iki tərəfə çox faydalıdır.
Şirkətlər bu əməkdaşlıqdan nə əldə edəcəklər?
– Şirkətlər akademik mühitdə daha çox tanınacaq və bu məzun tələbələrin iş seçimi zamanı bu şirkətləri tərcih etmələrində köməklik göstərəcək. Şirkətin insan resurslarının əsas işlərindən biri məhz bu olmalıdır ki, məzun olacaqlar arasında keçiriləcək sorğularda “hansı şirkətdə işləmək istəyirsiniz?” suala cavabda təmsil etdikləri şirkətlər ön sıralarda olsun. Ancaq bu cür sorğunun bizim şirkətlər tərəfindən aparıldığını görməmişəm. Belə bir sorğu aparılırsa sevindirici bir hal olar.
– Əməkdaşlıq şirkətlərin insan resursları planlamasına bir növ işıq tutacaqdır. Şirkət nəticədə bir neçə il sonra mövcud tələbələrdən seçəcəkdir öz kadrlarını. Və indiki tələbələrin gələcəkdə onun işgücü qaynağına çevrilib çevrilməyəcəyini öyrənib analiz edə biləcəkdir. Əlbəttə ki analizlə qalmayıb öz gələcək işgücünü təmin etmək məqsədilə bir növ aid olduğu sahələrdə universitetləri yönləndirmək qabiliyyətində olmalıdırlar.
– Bu istiqamətdə şirkətlər öz sahələrinə uyğun tələbələrə stimullaşdırıcı və dəstəkverici amillərdən istifadə etməlidirlər. Bunlar təqaüd, yay aylarında şirkətdə praktika imkanı, şirkətlə (idarəetmə və istehsalla) tanışlıq günləri, təhsilyönümlü layihələrdə sponsorluq, tədbiqə uyğun ideya və fikirlərin şirkətlərdə tədbiq etmələrinə razılıq kimi amillərdir.
Bu mövzu ilə əlaqədar yazılarım gələcəkdə də davam edəcəkdir. Ümumiyyətlə sonda əlavə edəcəyim budur ki, iş dünyası ilə universitetlər bir-birlərinin müştərilərinə çevrilməli və sıx əməkdaşlıqla müştəri məmnuniyyəti yaratmalı və yüksəltməlidirlər.
"İctimai mağaza və ya icma mağazası, bəs harda? "i
Yazının başlığı bilirəm ki, çoxumuzda maraqdan çox “saçma” bir fikir oyadacaqdır… Ancaq bəli artıq belə bir mağaza tipi dünyada mövcuddur… Bəli elə burdaca sual çıxır, harda? Sizcə belə bir mağaza tipi hansı ölkələr üçün daha uyğundur və ya hansı ölkələrdə olmalıdır və hansı ölkədə açılıb?
Yəqin ki bu sualın da cavabı məntiqən təbii ki az inkişaf etmiş və ya kasıbı çox ölkələrdə olmalıdır olacaq… Amma biz yenə yanılırıq.
Belə bir sosial supermarket xarakterli “Community Shop” mağazası inkişaf etmiş və zəngin ölkələrdən biri olan Böyük Britaniyada açılıb…
Bu mağazanın “fikir babası” artıq 40 illik tarixi olan “Company Shop”-dur. Company Shop artıq qalan malların re-distribusiyasını həyata keçirən şirkətdir. “Community shop” da bunların təsəbbüşüdür. 2013 dekabrında açılan bu mağazanın təbii ki əsas hədəf kütləsi az gəlirli və maddi ehtiyac içində olan kütlədir. Bəs tədarükçülər kimlərdir? Əlbəttə ki böyük pərakəndə şəbəkələri.
Çox qısa vaxtda açılan ilk Community shop özünü iqtisadi, ətraf mühit və ictimai fayda baxımından doğrultmuş və fəaliyyəti mükafatlandırılmışdır… və artıq şəbəkələşməyi planlaşdırırlar! Stoklarda qalan, satılmayan və ya az satılan amma və lakin kəsinliklə istifadəyə yararlı olan məhsullar böyük endirimlərlə (təqribən 70%) ehtiyac sahiblərinə təklif edilir… Beləliklə, həm qənaət, həm qazanc, həm ətraf mühitin qorunması, həm də ən əsası ictimai faydalılıq həyata keçirilir! Alqışlanası bir təşəbbüsdür…
Bizim pərakəndə şirkətləri artıq məhsullarını nə edirlər???
Qlobal Rəqabətqabiliyyətlilik Hesabatında ölkəmizin mövqeyi: müsbət və mənfi faktlar…
İki gün əvvəl Dünya İqtisadi Forumu (World Economic Forum) tərəfindən hazırlanmış 2014-2015-ci illər üçün 144 ölkəni əhatə edən Qlobal Rəqabətqabiliyyətlilik hesabatı açıqlanmışdır. Təqribən iki il əvvəl 2012-2013-cü illər üçün açıqlanmış hesabat haqqında “Gələcəyimizi düşünürükmü? Qlobal Rəqabətqabiliyyətlilik göstəricilərinə baxış” adlı yazımda həmin dövrə aid olan maraqlı göstəricilər haqqında fikirlərimi bölüşmüşdüm. İndi həmin dövrün göstəricilərinə də nəzər salaraq yeni hesabatda açıqlanmış göstəricilər haqqında fikirlərimi Sizlərlə bölüşmək istərdim.
İlköncə necə deyərlər aysberqin görünən üzünü qeyd edək: Ölkəmiz bu son Qlobal Rəqabətqabiliyyətlilik hesabatında 144 ölkə arasında 39. yerdə mövqelənmişdir. İki il əvvəl ümumi göstəricilər sıralamasında yerimiz 46 idi. Təbii ki bu yüksəlişə sevinmək olar. Ümumi sıralamada ildən ilə yüksəlmək sevindirici haldır.
Ancaq bu yüksəlişin səbəbi nəyə bağlıdır deyə incələdiyimiz zaman və ya ümumiyyətlə hesabatdakı göstəriciləri bütünlüklə incələrsək görərik ki, ələ alınan çox sayda önəmli faktorlarda elə də irəliləyiş yoxdur və ya çox azdır.
Qeyd etmək lazımdır ki Qlobal Rəqbətqabiliyyətlilik İndeksi eyni zamanda 3 əsas alt indeksdın (Subindex)ibarətdir:
1) Əsas tələb olunan (zəruriyyətlər) subindeksi,
2) Səmərəlilik (Effektivlik) yüksəldici faktorlar subindeksi,
3) İnnovasiya-İnkişaf istiqamətli subindeks.
Bu alt indekslərin də hər birində müəyyən alt göstəricilər yer alır və ümumi sayı 12-dir.
Belə ki Əsas (Basic) subindeksdə: qurumlar, infrastruktur, makroiqtisadi mühit (vəziyyət), Sağlıq və ibtidai təhsil kimi faktorlar yer alır.
Səmərəlilik (Effektivlik) artırıcı subindeksdə: Ali təhsil və müxtəlif təlimlər, Əmtəə bazarının effektivliyi, Əmək bazarının effektivliyi, Maliyyə bazarının inkişaf səviyyəsi, Texnoloji (ICT) istifadə səviyyəsi, Bazar həcmi(boyutu)
İnnovasiya-inkişaf istiqamətli subindeksdə isə iki əsas faktor: İnnovasiya və Biznes mühitin inkişafı faktorlarıdır.
Təbii ki bu alt faktorlar da öz növbəsində çox sayda faktorlar toplusundan ibarətdir ki, bunlar nəzərə alınaraq, hesablanaraq subindekslər və daha sonra ümumi rəqabətqabiliyyətlilik indeksi çıxarılır.
Burada bir digər önəmli nüansı da yazmağı vacib görürəm. Yuxarıda göstərilən 3 əsas subindekslərdən ilki faktor-əsaslı ekonomiləri, ikincisi effektivlik-səmərəlilik yönlü ekonomiləri, üçüncü isə innovasiya yönlü ekonomiləri xarakterizə edir. Və sıralamada yer alan bütün ölkələr bu 3 mərhələnin birində və/vəya mərhələlərarası keçişlərdə yer alırlar. Məlumat üçün, ilk mərhələ (səviyyədə) yer alan ölkə sayı 37-dir və bu ölkələr əsasən Adam başına düşən Ümumi daxili məhsulları 2000 usd-dən az olan ölkələrdir. İkinci bir nüans isə bu ölkələr faktor əsaslı iqtisadiyyatın ağırlığı 60%dən çox olan ölkələrdir. İkinci mərhələdə isə adam başına ÜDM-si təqribən 3000-9000 usd olan ölkələrdir. Üçüncü mərhələdə isə əsasən inkişaf etmiş 37 ölkə yer alır və adambaşına ÜDM 17000 usd-dən çox olan eyni zamanda effektivlik 50%, innovasiya və biznes inkişafı ağırlığı 30% olan ölkələrdir. Ölkələrin bəziləri isə bu mərhələlərin arasında geçiş sürəcindədirlər. Faktor (təbii resurs) ağırlıqlı iqtisadiyyatdan Effektivlik yönlü iqtisadiyyat arasında yer alan ölkələr 2000-3000 USDadambaşı ÜDM-yə malik ölkələrdir və sayı 16, 2-ci və 3-cü mərhələnin arasında yer alan ölkələrdə adambaşı ÜDM 9000-17000 usd-dir.
Azərbaycanımızda adambaşı ÜDM təqribən və həmin hesabatda yer alan məlumatla yazsaq 7900 usd-dir. Bu halda ölkəmiz ikinci mərhələ ölkələr arasında yer almalıdır. Ancaq hesabatda bu istiqamətdəki sıralamada ölkəmiz təəssüf ki adam başı ÜDM 7900 usd olsa da 1-ci mərhələ ilə 2-ciyə keçiş arasında yəni ÜDM-ləri 2000-3000 usd olan ölkələr arasında yer almışdır. Bəs buna səbəb nədir? Səbəb ekonomimizin faktor ağırlıqlı olmağı, 2-ci və 3-mərhələnin subindeksləri olan effektivlik, səmərəlilik, innovasiya, biznes mühitin inkişafı kimi subindekslər və bunlarda yer alan alt faktorlara görə istənilən irəliləyiş qət etməməsidir. Məhz buna görə ölkəmizin rəqabətqabiliyyətlilik sıralamasında effektiv və qeyri-effektiv olan faktorların nələr olduğuna diqqət göstərmək vacibdir ki real vəziyyəti daha aydın görə bilək…
Hesabatda hər ölkə üçün ayrıca geniş yer ayrılmış və ölkəmizi incələdiyimiz zaman çox açıq şəkildə yuxarıda saydığımız alt faktorlardan yalnız birinin çox effektiv olduğu və bu indeksə öz müsbət təsirini göstərdiyini görə bilirik. Bu faktor Makroiqtisadi mühit(vəziyyətdir). Hətta ölkəmiz yalnız bu faktora görə olan sıralamada 144 ölkə arasında 9-cu yerdə mövqelənmişdir. Təbii ki bu əsas subindekslərdən və faktorlardan olduğu üçün sıralamada öz təsirini göstərmişdir. Ancaq əsas inkişaf etmiş ölkələrin hansı mərhələdə olduğuna nəzər saldığımızda digər subindekslərin daha önəmli olduğunu görərik. Xüsusilə biznes mühitin inkişafı, innovasiya, və ikinci mərhələnin əsas indeksləri olan Ali təhsil və müxtəlif təlimlər, Əmtəə bazarının effektivliyi, Maliyyə bazarının inkişaf səviyyəsi, Texnoloji (ICT) istifadə səviyyəsi kimi inekslərdə də irəliləyiş əldə etmək lazımdır.
Basic requirements (56.3%) ……………………………….Rank 45 … index 4.9
Institutions ………………………………………………………60 ……4.0
Infrastructure …………………………………………………..70 ……4.1
Macroeconomic environment ………………………………. 9 ……6.4
Health and primary education ……………………………. 104 ……5.2
Efficiency enhancers (37.8%) …………………………..Rank 71 …index 4.1
Higher education and training …………………………….. 90 ……3.9
Goods market efficiency …………………………………… 72 ……4.3
Labor market efficiency …………………………………….. 33 ……4.6
Financial market development ……………………………. 89 ……3.8
Technological readiness …………………………………….. 56 ……4.3
Market size ……………………………………………………..72 ……3.7
Innovation and sophistication factors (5.9%) ………..Rank 72 …..index 3.6
Business sophistication ………………………………………. 80 ……3.9
Innovation ………………………………………………………..59 ……3.3
Çox uzun bir yazı olmaması üçün müəyyən nüanslara da diqqətinizi cəlb edərək yekunlaşdırmaq istəyirəm. Ölkəmizin real rəqabətqabiliyyətli ölkə olması üçün inkişafa mane olan və/və ya inkişaf etdirilməsi vacib olan və elə hesabatda qeyd edilən faktorları göstərmək istəyirəm.
The most problematic factors for doing business:
Corruption ……………………………………………………………..19.9
Access to financing …………………………………………………..14.6
Tax rates ……………………………………………………………….11.8
Inadequately educated workforce ………………………………..11.3
Inadequate supply of infrastructure ………………………………10.1
Insufficient capacity to innovate …………………………………….7.2
Poor work ethic in national labor force …………………………..6.6
Inefficient government bureaucracy ……………………………….4.8
Tax regulations …………………………………………………………..4.6
Restrictive labor regulations ………………………………………….2.2
Inflation ……………………………………………………………………2.0
Poor public health ………………………………………………………1.8
Crime and theft ………………………………………………………….1.2
Foreign currency regulations …………………………………………1.1
Government instability/coups ……………………………………….0.5
Policy instability ………………………………………………………….0.1
Yuxarıda göstəricilər 2 il əvvəlki hesabatda da yer almışdır… Ancaq bəzi göstəricilərdə azalma (müsbətə doğru irəliləyiş) vardır. İlk sırada yer alan korrupsiya faktorunda da müqayisə edərsək 4%-ə azalma olduğunu görərik. Digər bir önəmli irəliləyiş dövlət idarələrində bürokrasiya amilinin xeyli düşməsini qeyd etmək vacibdir. Təbii ki ASAN xidmətin yaradılması və real müsbət fəaliyyəti bu irəliləyişin səbəbidir. Hələ önəmli problem kimi qalan isə Maliyyə resursları əldə etmə çətinliyi və Vergi dərəcələridir. İnfrastrukturanın qənaətbəxş olması və yeniliyə uyğunlaşmaması da digər problemlər olaraq qalır. İrəliləyiş qət etdiyimiz faktorların müsbət “externality”-liliyini digər sahə və faktorlara yaymaq lazımdır. Bu baxımdan bundan sonra Makroiqtisadi vəziyyətin müsbət externality-sini, müsbət təsirini daha çox effektivlilik faktorları və innnovasiya, biznes mühitin inkişafı amillərinə yaymaq lazımdır.
Ümumi rəqabətqabiliyyətlilik sıralamasında 39-cu yerə irəliləsək də, daha real rəqabətqabiliyyətlilik gücümüzün olmasını görmək ümidi ilə…
E-care: Müştəri məmnuniyyətində rəqəmsal vasitələrin rolu
E-care: Müştəri məmnuniyyətində rəqəmsal vasitələrin rolu…
Bu yazımda Müştəri (daxili və xarici) idarəedilməsində Rəqəmsallaşmanın (digitallaşma) yeri və faydaları haqqında qısaca fikir paylaşmaq istəyirəm. Rəqəmallaşma və müxtəlif sahələrdə istifadəsi sürətlə yayılmaqdadır. Yayıldıqca da “ positive externality” faktorunun təsiri ilə müxtəlif sahələrdə öz faydasını göstərməkdədir.
Rəqəmsallaşmanın əsas faydalarından biri ünsiyyətdə insan faktoruna dayanan psixoloji bəzi mənfi nüanslardan ələnərək şəffaflığa meydan açmasıdır. Xüsusilə korporativ idarəetmə mədəniyyəti və sistemlərinin formalaşmadığı şirkət və cəmiyyətlərdə rəqəmsallaşmanın bu istiqamətdə faydası danılmazdır. Qarşılıqlı ünsiyyətlərdə insan amilinə bağlı mənfi halların azalması məhz rəqəmsallaşmanın danılmaz faydalarından biridir.
Buna görə də artıq şirkətlər müxtəlif sektorlarda “digital customer care” və qısa olaraq “e-care” anlayışını mənimsəməkdədirlər.
İdarəetmə sahəsində daimi araşdırmalar edən McKinsey & Company rəqəmsallaşmanın müştəri xidməti və məmnuniyyətindəki roluna aid maraqlı və faydalı araşdırma nəticələrini açıqlamışdır. Araşdırmada ənənəvi müştəri ilə ünsiyyət vasitələri ilə rəqəmsal ünsiyyət vasitələrinin yaratdığı müştəri məmnuniyyəti dərəcəsi müqayisə edilmişdir. Və nəticədə kimi rəqəmsal ünsiyyət vasitələri müştəri məmnuniyyətinin təmin edilməsində daha effektivdir. Rəqəmsal vasitələrin ənənəvi vastələrdən təqribən 33% effektiv olması araşdırma nəticəsində ortaya çıxmışdır. Bəs ənənəvi və rəqəmsal vasitələr hansılardır?
Ənənəvi vasitələr: Telefon, Satıcı, Məktub/faks, E-mail, “Click to call”/”Öyrənmək üçün filan düyməyə basın” və ya Call/center…
Rəqəmsal vasitələr isə : E-chat, Forum, FAQ, Şəxsi hesablar, Virtual asistant və təbii ki sosial media-sosial şəbəkələrdir.
Ənənəvi vasitələr içində yer alan “E-mail” və “Click to call” əslində ənənəvidən rəqəmsala keçiş körpü roluna malik ünsiyyət vasitələri kimi də qəbul edilməkdədir.
Təbii ki, rəqəmsal vasitələrin müştəri məmnuniyyətinin yaradılması və artırılmasında daha effektiv olması bu istiqamətdə effektiv tədbirlərin sistemli həyata keçirilməsi ilə mümkündür. Məsələn, əslində ənənəvi “Pull-Push” mix strategiyası rəqəmsal vasitələrdə də çox effektiv istifadə olunmalıdır. Bu həm müştəriləri “online” olmağa dəvət etməkdə və həm də satınalmağa istiqamətləndirməkdə istifadə edilməlidir. Müştərilər üçün yaradılan yönləndirici panellər/ “dashboard”lar bütün vasitələri özündə cəmləşdirməli, sadə və aydın olmalı və sinxronik qaydada işləmələdir.
“E-care” və onun idarə olunması artıq zamanın diqtəsidir. Şirkətlərimiz müştəri xidmət səviyyəsinin yüksəldilməsi və insan amilindən qaynaqlanan “xidmətsizlik” və “əksik-xidmət” qısırdöngüsündən müəyyən ölçüdə qurtulmaları üçün “e-care” istiqamətində daha çox işləməlidirlər… Müştəri kontakt nöqtələrində də həmçinin “e-care” nəzərə alınmalı və güclü istifadə edilməlidir…
Güclü “E-care”-yə sahib şirkətlərimizi görmək ümidiylə…
<!–[if mso & !supportInlineShapes & supportFields]> SHAPE \* MERGEFORMAT <![endif]–><!–[if mso & !supportInlineShapes & supportFields]> <![endif]–>
Yenilik nə üçün lazımdır…?
Hörmətli bloq oxucularım, uzun müdddətli bloq məzuniyyətindən (2 aylıq ara çox uzun müddətdir bloq üçün) sonra Sizinlə faydalı hesab etdiyim bir yazıyla görüşmək istədim. Boston Consulting Group-un növbəti maraqlı araşdırmasından ortaya çıxan nəticələri və bununla əlaqədar yorumları Siz-dəyərli oxucularımla paylaşmağın faydalı olacağı qənaətindəyəm.Vaxtaşırı müxtəlif araşdırmalar aparan və yayınlayan BCG indi elə öz adıyla bir olan BCG matrisasında 25-30 illik dövrlər arasında baş verən fərqləri önə çıxaran araşdırma və nəticələrini açıqlamışdır. Şirkətlər sahib olduqları business unit-lərə görə Bazar payları və Qazanc paylarına görə 1978-1982 və 2008-2012 dövrlərinə görə araşdırılmışdır. Aşağıdakı şəkildə nəticələr görülməkdədir.
Nəticələ görə dövrlər müqayisə olunduğu vaxt Şirkətlərin business unit (vəya məhsul portfeli) BCG analizi ilə dəyərləndirildiyində şirkətlərin business unit-ində “cash cow”larla “question mark”ların payının azaldığı, “dogs” və “star”ların payının artdığı ortaya çıxmışdır. Artım olaraq “doqs” paylarının artımı daha yüksək olmuşdur: 50%-ə yaxın. Yüksək azalma isə “cash cows”larda baş vermişdir:30 % civarı.
Qazanc paylarını göstərən matrisalar müqayisəsində də eyni dəyişikliklər baş vermişdir. Ancaq burada “star”ların qazanc payındakı dəyişim daha yüksək olmuşdur, təqribən 3,5 dəfə artımla… “Cash cow”larda azalma 25 % civarnda olmuşdur…
Hər iki müqayisədən ortaya çıxan nəticələr isə bunlardır:
1. Araşdırma hipotezlərindən biri : Amerikan şirkətlərində business unit-lərin ortalama ömürlərinin 2 ildən az olduğu, sadəcə qıda və sağlıq sektorunda bu 2 ildən daha uzun olmuşdur.
2. Şirkətlər çalışırlar ki çox qısa vaxtda “question mark”ları investisiyalar ilə “star”lara çevirsinlər… Qazanc payı matrisasında “star”ların payının artması bunu göstərir…
3. “Cash cow”ların qazanc gətirməsi artıq azalmaqdadır… Bu unit-lər daha tez “dogs”lara çevrilir. Bu portfeldə yeniliyin və fərqliliklərin daha tez edilməsi səbəbilə baş verir. Ortalama ömürlərin qısalması da eyni zamanda bunu tələb edir.
4. Bütün yuxarıdakıları da nəzərə alaraq şirkətlər dəyişimə, yeniliyə açıq olmalı, business unit və məhsul portfeli sürəkli və vaxtında yenilənməlidir. Əks təqdirdə bazarda rəqabətə tab gətirmək gücü zəifləyəcəkdir…
5. Rəqabət avantajları daim dəyişməli və yenilənməlidir…
6. Bir sahədə rəqabət üstünlüyünün uzun müddət qorunması üçün həmin sahədə sürəkli inovasiyaya gedilməlidir. Yuxarıda qeyd edilənlər şirkətlər üçün günümüzün vacib tələblərindəndir…
Bunları nəzərə alan şirkətlər daha uzun ömürlü olacaqlardır… Əks təqdirdə isə yerlərini yenilik yaradanlara buraxacaqlar…
Həyatınızda müsbət yeniliklər diləyi ilə…
PhD Cəbrayıl Vəliyev 