Ölkədə son illər turizm sektorunda canlanma hiss edilsə də bu sahədə öyrənməli və tədbiq edilməli çox işlər var…  Bu yazıda sadəcə onlardan biri haqqında önəmli hesab etdiyim üçün qısaca məlumat vermək istəyirəm, bəlkə bununla əlaqədar mötəbər ilgili dairələr hansısa işlər görməyə başlayarlar.

Turizmdə xüsusilə hotelçilikdə xidmətin keyfiyyətinin qaldırılması üçün Türkiyədə illərlə tədbiq edilən, demək olar ki bütün bölgələrində fəaliyyət göstərən “ugulamalı otel”lər mövcuddur. Bununla bərabər bizdə olmayan ixtisaslaşmış liseylər mövcuddur ki bunun da bir qolu turizm istiqamətindədir… Turizm meslek yüksəkokulları, və s.

Bizdə bu istiqamətdə heç bir ixtisaslaşmış tədris və praktiki tədbiq hotelləri mövcud deyildir.  Yeni yaradılan Turizm agentliyi və bildiyim qədərilə Turizm Assoasiyası, hətta Turizm universiteti  də fəaliyyət göstərir bu qurumlar ilköncə öz nəzdlərində də olsa bu tip tədbiqi hotellərin yaradılmasında həvəsli, istəkli, təşəbbüskar və tələbkar olmalıdırlar….  Qeyd etdiyim kimi Türkiyədə bu sahədə demək olar ki bütün bölgələrdə fəaliyyət göstərən okul və ya hotellər mövcuddur… Biri İstanbulda vaxtilə bizim tələbə yataqxanamızın yanında yerləşən Adile Mermerci Anadolu lisesi və elə eyni ərazidə yerləşən Adile Mermerci Uygulamalı oteli idi… Bu lise və uygulamalı hotel benchmarkinq edilərək pilot layihə kimi başladıla bilər…  Tələb yüksəkliyi ilə əlaqədar hostel və azulduzlu hotellərlə bərabər bu cür tədbiqi hotellərin və ixtisaslaşmış məktəblərin biran öncə açılması bu sahədə peşəkar kadrların yetişdirilməsi və uzunmüddətli nəticələr üçün vacib olduğunu düşünürəm… Movcud tələb bolluğu olan bir seqmentə (qiyməti münasib)  aid olduğu və həm də stratejik əhəmiyyət daşıdığı üçün görülməsi vacib fəaliyyətdir.

Ölkədə təhsil öz idarəedicisini dəyişdiyi bir vaxtda təhsilin gələcəyi ilə əlaqədar bir araşdırmanın gəldiyini gördüm mail qutuma… “The Economist”- Intelligence Unit-in Yidan Prize-la birgə yayınladığı “The Worldwide Educating for the Future Index-A benchmark for the skills of tomorrow” araşdırmasından bəhs edirəm.  Qeyd etdiyim araşdırma, sürətlə dəyişən dünyada təhsilin gələcəyi və bu dəyişikliklərə proaktiv hazırlıq və vaxtında adaptasiya ilə əlaqədar bir sıra təsbitlər və öngörülər irəli sürmüşdür… Araşdırmanın əsas təsbitləri bunlardır:

1.Çox sayda ölkə hökumətləri yaxın və orta gələcəkdə iş və günlük həyatda baş verəcək seysmik dəyişikliklərə hazır deyillər və ya yetərli hazırlıqlar görməmişlər.

2. Proekt əsaslı öyrənmə və dünya vətəndaşlığı kimi çox önəmli sahələr demək olar ki geniş boyutda rədd (ignore) edilmişdir.   Sadəcə ənənəvi təhsil metodikaları ilə gələcəyin insanlarını yetişdirmək olduqca yetərsizdir… Təhsil sistemləri şagird və tələbələrə kritik düşünmə, proekt əsaslı öyrənmə, yeniliklərə proaktiv yanaşma və güclü adaptasiya qabiliyyəti və s. kimi önəmli bacarıqlar təlqin etməlidir… Eyni zamanda qlobal dünya vətəndaşı ola bilmə yolunda çərçivələr hazırlamalı və bu istiqamətdə işlər görməlidirlər… Aparılan araşdırmada 35 ölkədən sadəcə 15-i bu istiqamətdə qənaətbəxş hesab edilmişdir…

3. Təhsil siyasəti mütləq surətdə çox yaxşı yetişmiş “müəllimlər hovuzu” vasitəsilə həyata keçirilməli və buna görə də bu cür müəllim hazırlıqlarına xüsusi diqqət edilməlidir ki həmin müəllimlər gənc kütləyə mentorluq və yön verə bilmə bacarıq və talantlığa və mütləq surətdə yetərli maddi mənəvi imkan və dəstəyə malik olmalıdırlar… Gələcəyə hazırlıq, gələcək istiqamətli proqramlara daha çox yer verilməsi.

4. “Sinif otaqları divarları yıxılmalıdır…”  Təhsil, öyrənmə prosesi sinif otağından çıxdıqda bitməməlidir.  Təhsil sinif otaqlarından çıxıb müəllim-valideyn əməkdaşlığı, iş dünyası-təhsil ocaqları əməkdaşlığı,  xaricdə təhsilin yayılması (hansı ki bizdə proqram durdurulub) müxtəlif birgə proqramlarda iştirakla davamlı öyrənmə formatını mənimsəməlidir… Hökümətlər və təhsil ocaqları biznes icmalarını təhsil sisteminə daxil etməlidirlər.

5. Müəllimlərin maddi təminatı (müəllimlərə olan ödənişlər-əməkhaqqı, mükafatlar və s.) və təhsilin adekvat fondlaşdırılması çox önəmlidir ancaq pul tək yetərli deyil, tək həll yolu deyil.  Müəllimlərin əmək haqqlarının artırılması ilə birgə təhsil sistemi və təhsil xidmətçilərinin prestijlərinin artırılması olduqca vacibdir.

6. Gələcəkyönümlü və holistik təhsil sistemi və inkişafı üçün ictimai açıqlıq və tolerantlıq vacib şərtlərdir… Araşdırmada liberal ekonomi və ictimai yönümlülük, ictimai açıqlıq, ictimai iştirak yüksək olan cəmiyyətlərdə təhsil performansının daha yüksək göstəricilərə malik olduğu ortaya çıxarılmışdır.

Gələcəkyönümlü təhsilin problemləri ortaqdır… Əslində yuxarıdakılara baxanda inkişaf etmiş və ya etməkdə olan ölkələrdə də təhsil sistemlərinin problemləri biri-birinə bənzər xarakterli olmaqdadır. Təbii ki müsbət və ya mənfi fərqliliklətr göstərənlər başqadır… Araşdırılan 35 ölkə təhsil mühitinin qeyd olunan məsələlər doğrultusunda 4 səviyyədə yerləşdirilmişdir. 1-ci səviyyə Ən yaxşı təhsil mühitinə sahib olan ölkə nümunələri: Yeni Zellandiya, Kanada, Finlandiya, İsveçrə, Sinqapur, İngiltərə, Yaponiya, Avstraliya Hollandiyadır… Bunları təqibən yaxşı təhsil mühitinə sahib olan ölkə nümunələri: Almaniya, Fransa, Cənubi Korea, ABŞ, Hong-Kong, Çili, İspaniya, Polşadır… Bunları təqibən orta səviyyədə yer alan ölkə nümunələri (“moderate”): İtaliya, Tayvan, Argentina, Meksika, Türkiyə, Brazilya, İsrail kimi ölkələrdir… Sonuncu qrup isə təhsil mühitinin təkmilləşdirilməsi gərəkən ölkə nümunələridir: Rusya, Vyetnam, Hindistan, İran, Misir, Səudiyyə Ərəbistanı və s. kimi ölkələrdir…   Benchmarking aparıla bilər…

Bu qrupun hansında yer almağımız, təhsilə baxışın müsbət istiqamətə dəyişməsi və təhsil mühitində yuxarıdakıları mənimsəyib əməli işlərin görülməsindən asılıdır..

Təhsildə uğurlu dəyişikliklər diləyi ilə…

İki il əvvəl bloqumuzda  “Turizmdə Rəqabətqabiliyyətlilik göstəricimiz” deyə yazı yayınlamışdım. Dünya İqtisadi Forumu keçən ayın əvvəli,  World Tourism Organization (UNWTO) and World Travel and Tourism Council (WTTC) kimi təşkilatların verdikləri informasiyalarla 2017-ci il üçün ölkələrin turizmdə rəqabətqabiliyyətlilik hesabatını yayınlamışdı. Bir neçə informasiya vasitələri bu barədə qısaca məlumat vermişdi ki ölkəmiz 13 pillə irəliləyərək 84-cü pillədən 71-ci pilləyə qalxmışdı. Hazırda Turizm sektoru ilə yaxından maraqlandığım və bu sektorda müəyyən fəaliyyətlərdə bulunduğum üçün hesabatı ayrıntılı olaraq incələdim. Bu sahədə hansı göstəricilərdə nə kimi dəyişiklik olduğunu 2 il əvvəlki yazımla da müqayisə edərək nəzərinizə çatdırmaq istədim.  Turizmlə biraz yaxından tanış olduqdan sonra bu sahənin marqalı amma əməli ediləcək çox işlərin olduğunun şahidi oldum.

Beləliklə, bəli 2017 Turizdə Rəqabətqabiliyyətlilik hesabatına görə 13 pillə irəliləyərək 84-dən 71-ə yüksəlmişik. Əvvəlcə qeyd etmək istəyirəm ki səyahət və turizm rəqabətqabiliyyətlilik indeksində 141 ölkə 90-a qədər göstərici üzrə araşdırılmış və 1-dən 7-yə dək olan şkala üzrə dərəcələndirilmişdir… 1 ən aşağı göstərici 7 isə ən yaxşı göstərici olaraq qəbul edilmişdir. Dəyərləndirmədə əsas indikatorlar (göstəricilər) bunlardır:

Biznes mühiti, təhlükəsizklik, Sağlamlıq (Səhiyyə) və gigiyena, İnsan resursları və əmək bazarı, ICT təminatı-istifadə edilmə dərəcəsi, Səyahət və Turizmdə özəlləşdirmə dərəcəsi, Beynəlxalq əlaqələrə açıqlıq, Qiymət rəqabətqabiliyyətliliyi (!!!), Ətraf mühit və davamlılığı (inkişafı), Hava nəqliyyatı infrastrukturası, Quru yollar və liman infrastrukturası, Turizm xidməti infrastrukturası, Təbii resurslar və  Mədəni resurslar. Bu ana göstəricilərdir ki bunların da alt faktorları vardır. İndi ölkəmizin bu il, iki il əvvəlkii durumla hansı göstəricilərdə necə yer dəyişdirdiyini göstərmək istəyirəm.

Biznes mühiti- 65-ci sıra 4.45 xal (2015)  – 57-ci sıraya yüksəliş (4.6 xal)

Təhlükəsizklik – 36-cı sıra 5.83 xal – 35-ci sıraya yüksəliş (4.8 xal)

Sağlamlıq (Səhiyyə) və gigiyena- 44-cü sıra –  5.96 xal- 37-ci sıraya yüksəliş (6,1 xal)

İnsan resursları və əmək bazarı- 36-cı sıra 4.84 xal – 30-cu sıraya yüksəliş (6.0)

ICT təminatı-istifadə edilmə dərəcəsi- 52-ci sıra 4.58 xal-50-ci sıraya yüksəliş (5.0)

Səyahət və Turizmdə özəlləşdirmə dərəcəsi- 58-ci sıra 4.69 xal – 49-sıraya yüksəliş (4.8)

Beynəlxalq əlaqələrə açıqlıq- 107-ci sıra, 2.33 xal – 77-ci sıraya yüksəliş (2.9 xalla)

Qiymət rəqabətqabiliyyətliliyi (!!!)- 65-ci sıra, 4.78 xal- 31-ci sıraya yüksəliş (5.4 xalla)

Ətraf mühit və davamlılığı (inkişafı)- 94-cü sıra, 3.83 xal- 81-ci sıraya yüksəliş (4 )

Hava nəqliyyatı infrastrukturası- 84-cü sıra 2.43-  77-ci sıraya yüksəliş (2.4)

Quru yollar və liman infrastrukturası- 65-ci sıra 3.55- 49-cu sıraya yüksəliş (3.7)

Turistlərə xidmət infrastrukturası-  93-cü sıra, 3.30-  çox az yüksəliş 89-cu sıraya (3.3)

Təbii resurslar – 130-cu sıra 2.03- 109-cu sıraya yüksəliş (2.4)

Mədəniyyət resursları və biznes travel- 75-ci sıra 1.53- 69-cu sıraya yüksəliş (1.7)

İlk başda göstərilən faktorlara görə ölkəmizin durumu qənaətbəxşdir. Mən tündləşdirdiyim faktorlar üzrə önəmli hesab etdiyim bəzi məqamlara deyinmək istərdim.

Beynəlxalq əlaqələrə açıqlıq göstəricisində xeyli yüksəliş olmasına baxmayaraq fikrimcə 77-ci yer də qənaətbəxş deyil. Bu faktorun altında yer alan subfaktorlara diqqət etdikdə bunlar 1) Visa prosedurları 2) Hava xidmətləri üzrə ikitərəfli razılaşmalar 3) Qüvvədə olan bölgəsəl ticari anlaşmalar… Bəli Visa prosedurlarınd açox irəlidəyik 29-cu yerdə, ancaq digər iki subfaktorda 67 və 91-ci yerdəyik. Özəlliklə 3-cü faktoru xüsusilə low cost -sərfəli qiymətlərlə hava nəqliyyatı xidməti göstərən operatorların cəlb edilməməsi və ya buraxılmaması faktoru burada geridə qalmağımıza səbəb ola bilər.

Qiymət rəqabəti??? faktoru mənə çox maraqlı gəldi… amma alt faktorlarına baxanda bunun makroiqtisadi göstəricidən qaynaqlandığını gördüm… Hava yolu daşıma qiyməti və vergidə isə hələ də 104-cü yerdəyik…

Turistlərə xidmət faktoru… elə də irəliləyiş yoxdur… Bəli xidmətdə hələ ediləsi və öyrəniləsi çox şey var… Hotel sayının artırılması, infrastrukturanın yaxşılaşdırılması, xidmət göstərənlərin yanaşması… və s.

Axırıncı faktora isə xüsusilə deyinmək istərdim. Və burda da daha çox Mədəniyyət resurslarındna çox ikinci faktor olan biznes travel və ya biznes turizmi məsələsini fikrimcə daha ön plana çıxarmaq lazımdır. Müxtəlif mövzularda, hətta ixtisaslarda Beynəlxalq və bölgəsəl kongres, forum və s. keçirilməsini artırmaq, dəstəkləmək lazımdır. Bu istiqamətdə əməli işlər görülərsə əlavə dəyər yaradıla bilər….

Deməli Sentyabr-Oktyabr aylarında bir qrup həmvətənimiz ilə təlim və işgüzar görüşlər (həftəsonu isə gəzmək:) ) məqsədilə Almaniyada olduğumuz məlumdur. Bu yazıdan başlayaraq söz verdiyim kimi, gördüyüm maraqlı nüanslardan bloq yazıları ilə paylaşacağam.

İlk yazım son zamanlar araşdırdığım innovasiya mövzusu ilə əlaqədardır .Almaniyada olduğumuz zaman Baden-Württemberg regionunda Tübingen Export Academy-də təlimlərdə olduq və 17 şirkətə qrup ziyarəti və əlavə olaraq bir neçə şirkətə də şəxsi ziyarətlərimiz oldu. Xüsusilə şirkətlərə ziyarətlər zamanı regionun müxtəlif ölçəkdəki şirkətlərinin idarəetməsi və istehsal sahəsi ilə tanışlıq zamanı çox sayda heyrətləndirici fərqliliklərlə tanış olduq… Bu arada 2 il əvvəl də iki həftəlik ziyarətimdə Almaniyanın böyük Pərakəndə şəbəkələrinin (harddiscount, softdiscount və premium) iş prinsipi ilə tanışlığım və əlavə olaraq Euroshop 2014 Pərakəndəcilik sərgisində iştirakım  zamanı da  gördüyüm bir sıra yenilikləri bloqda paylaşmışdım.

Bu yazıda əsasən bir neçə nüansı vurğulamaq istərdim.

Təqribən 1 aya yaxın bulunduğumuz Baden-Württemberg regionu nəinki Almaniyanın, bütün Avropa Birliyinin ən innovativ regionudur. İkinci yerdə Bavariya regionu, 3-cü yerdə isə Lie de France-(Fransa)-dır. Baden-Württembergin innovasiya lideri regionuna çevrilməsinin isə əsas səbəbi regionda olan kiçik və orta böyüklükdəki şirkətlərin R&D (Tədqiqat və təkmilləşdirmə) fəaliyyətlərinə böyük əhəmiyyət vermələri ilə patent müraciətlərinin yüksəkliyi və ideayların məhsulla nəticələndirmə payının çox yüksək olmasıdır. Bunun da səbəbi regionda xüsusilə ikili (dual) təhsilin və ya vacational təhsilə böyük prioritetlik verilməsidir. Ziyarət etdiyimiz şirkətlərdən bir neçəsinin məhz vacational təhsillə əldə etdikləri uğurlarının həm şirkətə, həm də regionun istihdam və ümumi ekonomisinə faydalarını ağızdolusu vurğuladıqlarını gördük… Təbii ki burada uğurun digər bir səbəbi də Universitetlər və sənaye dünyasının birlikdə inteqrasiyalı şəkildə fəaliyyət göstərmələridir. Bu integrasiyanın göstəricilərindən biri region şirkətlərinin getdikçə qapalı innnovativ fəaliyyətlərdən çıxıb açıq innovasiya dəst-xəttini mənimsəmələridir. Açıq innovasiya barədə növbəti yazılarda bəhs edəcəyəm. Əsas nüanslardan biri də Tədqiqat və Təkmilləşdirmə büdcələrinin və tədqiqat və təkmilləşdirmə işçilərinin sayının yüksək tutulmasıdır… Ziyarət etdiyimiz əksər şirkətlərdə bu rəqəmlərin çox yüksək olduğunu eşitdik…

Ümumiyyətlə keçən günlərdə bir araşdırmada da qeyd edildiyi kimi Almaniyada iqtisadiyyatın regionlara yayılması çox yüksək dərəcədədir.Həmin raporda Almaniyanın paytaxt Berlinin çıxılmasıyla ÜDM-sində azalma olmayacağı tək Avropa ölkəsi olduğu qeyd edilmişdir.  Bu sahələrarası və bölgələrarası bərabərsizliyin ağrılarını yaşayan hər ölkənin benchmarking edəcəyi bir mövzudur… Yazımı çox uzatmayım, əsas məqsədim Baden-Württemberg regionunun innovasiya sahəsindəki bu uğurunu və qaynaqlarını paylaşmaq idi… Növbəti yazılarda görüşmək ümidi ilə…

IV Milli Marketinq Forumu-2016 çıxışım

İqtisadi azadlıq, dırnaqarası deyil, həqiqi azad sahibkarlığın təcəssümü və real iqtisadiyyatda ağırlığı ilə düz mütənasibdir. Bu yazıda kiçik və orta böyüklükdəki şirkətlərin dünyanın müxtəlif ölkələrinin iqtisadiyyatındakı ağırlıqlarını və müsbət təsirini rəqəmlərin dili ilə ifadə edəcəyəm…

Beləliklə, ilköncə qeyd edim ki, Avropada Kiçik sahibkarlıq biznesin 99%-ni təşkil edir…Azərbaycanda bu rəqəm 1.8-2%-i keçmir(ÜDM-də payı)… məşğulluqda payı 7.9%-ə qədərdir…  Gürcüstanda 65-80%-dir KOS-ların biznesdə payı son illərin göstəriciləri ilə… Bu barədə müxtəlif ölkələrin göstəricilərinə hörmətli həmkarım Samir Əliyevin geniş araşdırma yazısı var…

Türkiyədəki rəqəmlərdən bəzilərini göstərsək, məsələn ümumi təşəbbüslərin 99.8 faizi KOBİ-lərdir, istihdamda-məşğulluqda payı 76%, əlavə dəyər yaratma payı 27%… 2014-də ixracın  56%-dən çoxunu kiçik və orta şirkətlər etmişdir… və s. və s.

Müxtəlif ölkələr və ya ölkə qrupları (iqtisadi birliklər) tərəfindən biznes subyektlərinin ölçüləndirmə ayırımları haqqında qısa məlumat vermək faydalı olar deyə düşünürəm.

Avropa Birliyi ölkələrində Kiçik və orta sahibkarlıq mənsubu şirkətlər 3 qrupa bölünür. Mikro, Kiçik və Orta şirkətlər. Mikro təşəbbüslər(şirkətlər) işçi sayı 10 nəfərdən az, illik dövriyyəsi isə 2 mln Euro-yadək olanlar sayılır. Kiçik şirkətlər işçi sayı 50 nəfərdən az, illik dövriyyəsi 10 mln.Euro-yadək olanlardır. Orta böyüklükdəki şirkətlərə isə işçi sayı 250 nəfərdən az, illik dövriyyəsi isə 50 mln Euro-yadək olan biznes subyektləri aid edilir…

Türkiyədə KOBİ (Küçük ve Orta Büyüklükteki işletmeler) klassifikasiyası aşağıdakı kimidir:

Mikro işletmeler işçi sayı 0-10dək, illik dövriyyə 1 milyonTL-dən az (təqribən 340000 usd), Kiçik işletmeler içi sayısı 50 nəfərdən az olanlar və dövriyyəsi 2012-ci ildəki dəyişikliklərlə 8 milyon TL-dən az (təqribi 2.7 milyon usd), Orta böyüklükdəki işletmeler işçi sayı 250 nəfərdən az, dövriyyəsi isə 40 milyon TL-yədək (təqribi 13,6 milyon usd)

Azərbaycanda bu ayırım biraz mürəkkəbləşdirilib və sahələrə görə fərqliləşdirilibdir… Birincisi fiziki şəxs-hüquqi şəxs ayırımı ilə məsələ qəlizləşdirilir… İkinci isə Avropa, Türkiyə və əksər ölkələrdəki tək sadə klassifikasiya kimi deyil sahələr üzrə fərqliləşdirilmişdir.

Kiçik sahibkarlıq subyektlərinin bu şəkildə iqtisadi fəaliyyət növlərinə görə ayırılması fikrimcə faydalı metod deyildir…

Ən yüksək dövriyyə kimi, Topdansatış ticarətdə sadəcə 660 min.usd-lik dövriyyə şərti qoyulur ki burada da işçi sayı 15 nəfərdən az olması şərti biznes subyektlərini çərçivəyə salır və ya qeyri-şəffaflığa itələyir…

Ən acınacaqlısı isə Sənaye və xidmət sahələridir. Sənayedə xüsusilə emal sənayenin, yan yardımcı sənayelərin inkişaf etdirilməsi indiki dövrdə üstündə durularaq real nəticələr alınması vacib olan fəaliyyət olmalıdır… Ancaq burada qoyulan 500 min manat təqribən 330 000 usd-lik bir illik dövriyyə bu sahələrin inkişafı üçün olduqca azdır… Türkiyədən təqribən 9 dəfə, Avropa ölkələrindən isə  18 dəfə azdır…. Əgər idxal əvəzləyici və ixraca yönəlik siyasət ön planda tutulursa bu rəqəm dəyişdirilməlidir… KOS kateqoriyasına girərək sözdə deyil, real dəstəklər olarsa, yararlanmaları üçün bu vacibdir… Digər sahələrdə isə həm dövriyyə sərhədi artırılmalı, həm də işçi sayı eyni olaraq 50-yə dək çıxarılmalıdır… Fiziki şəxslər də kiçik sahibkarlıq subyekti kimi nəzərdə tutulduğu üçün burada da ümumiləşdirilməyə gedilərək nümunə ölkələrdəki kimi sadə yanaşma mənimsənməlidir…

Real ekonomini canlandıracaq olan kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərinin azad iqtisadi fəaliyyətləridir…VƏ bunun üçün cansız görünən rəqəmləri ilköncə canlandırmaq lazımdır!!!

 

 

 

F
ZAMİNLİK PROSESİ LƏĞV OLUNMALIDIR!!!

İlkin yaranan problemlər:

Kredit götürmək istəyən Banka müraciət etdiyi zaman, bank zəmanət prinsipinə görə digər şəxslərin zamin olması məsələsini qaldırır.  Kredit götürmək istəyən şəxs başlayır zamin axtarmağa…

Qohumlar, iş yoldaşları, qonşular, dostlar, qeyd olunanlar vasitəsilə tapılan digər şəxslər, bankların krediti götürmək istəyəni istiqamətləndirdiyi ortaq tanışlar və digər şəxslər.

Kredit götürən, bəzən isə bankların özləri  bu zaminlik prosesinin ilkin etapında insanlar arasında mövcud olan münasibətləri başqa məcralara çəkir… Bir anda yaxşı insan pis insana dönür, neçə ilin qeyri-maddi sütünlara dayanan dostluqlar, qonşuluqlar, qohumlar arasındakı səmimi münasibət maddi sütünlara, maddiyyat öndə olan ab-havaya çevrilir.

Xətir-hörmət məsələləri qabardılır, insanların incə duyğuları ilə oynanılaraq “kömək göstərmək” adıyla sonu naməlum cəngəlliklərə salınır…

Yuxarıda sıraladıqlarım arasında sonda qeyd etdiklərimi boşuna qeyd etməmişəm… Yəni uzun müddət heç əlaqədə olmadıqların və ya səmimi münasibətdə belə olmayanların birdən birə kredit üçün zamin axtaranda bəzən bankın da dəstəyi ilə buna uyğun insanlar aranır, hal-əhval, “bə qardaş” söhbətləri  və sonra təbii ki zaminlik istəyi… yaxşı insan, pis insan söhbəti və s.  və Salamaleykum…

Kredit ödənişi sürəsi zamanı yaranan problemlər:

Burada kredit götürəcək şəxsin xoş niyyəti ilk başlarda normal olsa da daha sonra qeyri-müəyyən iqtisadi vəziyyətə görə, şərtlərin dəyişməsinə görə kredit ödənişində problemlər ortaya çıxır… Bu vaxt xoş niyyətli borç alanın xoş niyyəti qalsa da, krediti verən qurum hüquqi öhdəlik əsaslarına görə borçlu ilə ilk başda uğraşsa da zaminin öhdəliyini əsas alaraq zaminlərə yönəlirlər… Zamin və yaxınları, işlədikləri iş yerləri narahat edilir… Zaminlər özləri kreditə müraciət edərlərsə onlara kredit xətti ayrılmır və s. Özünə gün ağlaya bilməyən başqasına gün ağlamış olur(mu?)…

Borc alan-kredit götürən borcunu ödəmədiyi zaman yaranan problemlər:

Krediti alan, istifadə edən əsas borçlu unudulur, nə malvarlığı ödənişə cəlb olunur, nə borçlunun imkanları araşdırılıb borcu qaytarmaq üçün istifadə olunur…  Əvəzində zaminlər məhkəməyə  cəlb olunur, rəsmi maaşları olanlar burada ən çox yükü çəkməyə başlayırlar, maaşlarından, maaş kartlarından filankəsin borcuna görə tutulmalar olur və s.  Yəqin ki bu barədə çıxan informasiyalarda cəmiyyətdə yaranan təhlükə meyllərinin artdığını, ailə-məişət problemlərinin yarandığından xəbərdarıq.

Nəticədə cəmiyyət cılızlaşır, cəmiyyətdə nə insanların bir-birinə, nə də qurumlara etibarı qalır. İnsanlar bu ab-havada yaşamaqla xəstəliklərə düçar edilir və cəmiyyət beləcə iflas edir…

Buna görə də Şəxsi Zaminlik prinsipləri, qaydaları ya tamamilə ləğv olunmalıdır və ya bu məsələdə zaminlərdən çox BORC ALANın öhdəliyi artırılmalıdır… Zaminlərin isə borc alanı borcunu ödəməyə sövq etmək kimi ancaq və ancaq mənəvi-əxlaqi prinsiplərə dayanan qeyri-hüquqi öhdəliyi ola bilər. Qohumluq-yaxınlıq dərəcəsi və s. nəzərə alınaraq BORCLUnun –KREDİT ALAN şəxsin və ailəsinin ümumi malvarlığı (rəsmi və qeyri rəsmi) üzərinə gedilməlidir, nəinki yaxınlıq dərəcəsi olmayan yuxarıda qeyd olunan şəxslərdən hesab soruşmaq…. Borc alan, kredit götürən birinci dərəcədə məsul və öhdəlikli olmalıdır… İndiki halda isə demək olar ki zaminlərlə kredit götürən eyni öhdəliyə malikdir, hətta son mərhələdə zaminlərin öhdəliyi daha ağır olur… və zərbə altında qalan zaminlər olur, borçlu isə borcundan boyun qaçırır… Rəsmi maaşı, rəsmi gəliri olmayan BORC ALAN –KREDİT GÖTÜRƏNlərdən banklar qeyri rəsmi fəaliyyətlərindən və ya əmlakından istifadə etmir, özünün və ailəsinin bütün yaşamı rəsmi maaşın ümidində olan zaminlərin maaşından tutulmalar və s. baş verir… Bu hüquqi öhdəliklər zaminin üzərinə qoyulması MƏNƏVİ-ƏXLAQİ baxımdan doğru deyildir…   Deyilə bilər ki, zaminlərin borclunu məhkəməyə verib onun əvəzinə ödədiyi kredit borcunu geri istəyə bilər… bəli hüquqən belədir, amma real olaraq banka, hüquqi şəxsə, quruma, “dövlətə”  borcunu ödəməyən, zaminə borcmu ödəyəcək??? Elə zaminlə olan o hüquqi qaydaları, çəkişmələri məhkəmədə ƏSL BORCLU ilə, KREDİT götürənlə aparmalıdır kredit verən banklar və ya qurumlar…

Bütün bunlara görə cəmiyyətdə mənəvi dəyərlərin aşınmaması və cəmiyyətin çökməməsi üçün fikrimcə zaminlik prinsipi ləğv edilməlidir… Ləğv edilməsə belə, hüquqi öhdəliklər ƏSL BORC ALAN- KREDİT GÖTÜRƏNLƏ çərçivələnməli və nəticələndirilməlidir…!!!

Qeyd: Bir iqtisadçı bu cür yazı yazmaz deyəcəklərə isə cavabım: mənim üçün hər şeyin vicdani-əxlaqi yönü əsasdır!

 

Artıq bir neçə ildir ki dünyanın müxtəlif mötəbər elm və araşdırma dairələrində IV Sənaye inqilabının yetişdiyi və elmi-texnolojik yeniliklərin, insanların davranış istiqamətlərinin bunu daha da sürətləndirdiyi əsas müzakirə və mübahisə mövzularından biri olmuşdur. Məhz  2016-cı il Dünya İqtisadi Forumunda da növbəti sənaye inqilabı haqqında müzakirələr aparılmışdır.

Növbəti sənaye inqilabının yetişməyinin göstəriciləri nələrdir? Bu yazıda Sizlərlə bu barədə dünyanın mötəbər elm və araşdırma dairələrinin irəli sürdükləri tezisləri də diqqətə alaraq müəyyən fikirlərimi paylaşmaq istəyirəm.

İlköncə istəyirəm indiyə qədərki sənaye inqilabları və əsas “driver”-ları, yəni təsir faktorlarını xatırlayaq və IV Sənaye inqilabının bunlardan nə ilə fərqləndiyini göstərim.

18-ci əsrin sonlarında daha dəqiq desək 1784-cü ildə buxar makinasının icadı ilə istehsalın mexaniki vasitələrlə donanmasının başlanğacı hesab edilən I Sənaye inqilabı dövrü hesab edilir.

II Sənaye inqilabı bundan təxminən 90 il sonra 1870-ci illərdə meydana çıxmış və əsas müəyyən edici və təsir edici faktorları isə elektrikləşmənin yayılması, iş bölümünün qəbulu və kütləvi istehsal anlayışının başlanğıcı kimi qəbul edilir.

III Sənaye inqilabı da təxminən özündən əvvəlki kimi təqribən bir əsr sonra gerçəkləşmişdir. 1969-cu il III Sənaye inqilabının başlanğıc dönəmi kimi qəbul edilir. Əsas informasiya və müəyyən edici faktorları elektronikanın inkişafı, informasiya texnologiyalarının yaranması və yayılması və bunlardan istifadə ilə avtomatlaşdırılmış istehsal dövrünün yaranmasıdır.

Hazırda yaşadaığımız dövr IV Sənaye inqilabının astanası dövrü və ya  “körpü” dövrü olaraq qəbul edilə bilər. Sənaye inqilablarının yaranması aralıqlarına diqqət etsək bundan əvvəlkilər üçün təxminən 100 illik bir zaman aralığı varsa, artıq IV Sənaye inqilabının 100 ili gözləmədən daha tez formalaşacağı qəbul edilir. Bunun da səbəbi artıq bu transformasiya üçün şərtlərin mövcudluğudur… Bundan əvvəlki sənaye inqilabının əsas itici qüvvələrindən olan elektronikləşmə və informasiya texnologiyalarının sürətlə yayılması, həyatın bütün sahələrində tədbiqinin daha çox müsbət nəticələrlə özünü göstərməsi və ən əsası da digər sferalarla bütünləşməsi bu transformasiyanın və ya bu inqilabın daha tez baş verəcəyinə sübütlar kimi irəli sürülür. Əvvəlki inqilablarda informasiya və digər faktorların lineer, ədədi silsilə formada yayılması baş verirdisə IV Sənaye inqilabında  bu həndəsi silsilə ilə yaşanacaqdır.

Bəli, IV Sənaye inqilabının əsas “driver”-ları  “Cyber-physical systems”lərin olması qəbul eidlir.  Kiber-fiziki sistemlər özündə fiziki, digital və bioloji sferaları birləşdirir. Bu da informasiya texnologiyalarının və yaratdığı məhsulların, bu üç sferanın bir-biri ilə sistemli və qarşılıqlı əlaqələrinin tənzimləməsində bilavasitə iştirakçı və təsiredici xüsusuiyyətlərdə olmasıdır. Bir digər xüsusiyyəti yuxarıda qeyd edilən informasiya və tədbiqatların sürətliliyidir. Ən önəmlisi isə həyatın bütün sahələrində özünü daha çox göstərəcəyi yəni “sistemli təsir” xüsusiyyətinə malik olmasıdır.  Sənayenin bütün halqalarında:  istehsal sistemlərinin inteqrasiyasında və korporativ idarəetmədə, işverən-işçi, şirkət-müştəri qarşılıqlı əlaqələrində bu özünü göstərəcəkdir.

IV Sənaye inqilabının başlanğıcı göstəricilərindən artıq bəzilərinin meydana çıxdığını da söyləyə bilərik ki nümunə olaraq, “artificial intelligence”-“süni intellekt”, müxtəlif sahələrdə robotlaşmanın artması və insan həyatında sürətlə yayılması, “internet of Things” məvhumu, “3-D printing” və məhsulları, nanotexnologiya, biotexnologiya, kuantum hesblamalar, enerjinin stoklanması, yenilənəbilən enerjinin istifadəsinin artması, özünüidarəedən nəqliyyat vasitələrinin  meydana çıxması və s.

Hər bir transformasiyanın bütün dövlətlərə, iqtisadi və siyasi sistemlərə, özəl və dövlət sektoruna, şirkətlərə və şirkətlərin makro və mikro mühit faktorlarına: içində bulunduğu sektora, rəqiblərə, müştərilərinə, əməkdaşlarına və s. təsiri qaçınılmazdır.  IV Sənaye inqilabının biznesə təsiri bu sahələrdə daha çox özünü göstərəcəkdir: Tələbin formalaşmasında digital vastilərin rolunun artması, şəffaflığın artması, müştəri loyallığı və nişanlılığı, müştəri davranışlarına təsir edən elementlərin sərhədinin genişlənməsi (missal üçün mobil şəbəkələrlə informasiya və alış verişin sürətlə yayılması) şirkətlərə bu istiqamətdə yeniliklərin qəbul edilməsi və özlərinə adaptasiya edərək faydalanmasını tələb edir.

Məhz buna görə də cəmiyyətdə  hər bir istiqmətdə bu sənaye inqilabına hazırlıq mühüm məsələ olmalıdır.  Dövlət və özəl sektorda daha çox professional, şəffaf və sistemli idarəetmə, daha çox proaktiv qərarların alınması, transformasiyaya mane olan faktorların ələnərək uzaqlaşdırılması, innovativ düşüncə və tədbiqatların yayılması, elmi-texniki və tədbiqi araşdırma ocaqlarının artırılması və məqsədli istifadəsi görüləcək tədbirlər olmalıdır…